إِذْ يُرِيكَهُمُ اللَّهُ فِي مَنَامِكَ قَلِيلًا وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيرًا لَّفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَلَكِنَّ اللَّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
[به یاد آر] آنگاه که خدا آنها [=دشمنان] را در رؤیای تو اندک [و بیاهمیت] نشان داد، و اگر بسیارشان نشان میداد، سُست میشدید و در کار [=جنگ] دچار اختلاف میگشتید،63 اما خدا [شما را از سُستی و اختلاف] به سلامت داشت که او مسلماً به راز سینهها آگاه است.64
63- تفشلوا از ریشه «فَشَلَ»، احساس ضعفی است که منجر به ترس از دشمن میگردد. این واژه 4 بار در قرآن تکرار شده که در همه موارد سخن از ضعف و ترسی است که در جنگ پیش میآید و سه مورد آن همراه تنازع آمده [انفال 43 (8:43) و 46 (8:46) ، آلعمران 152 (3:152) ] و نشان میدهد اولین نتیجه اختلاف و تنازع، تفرقه و احساس تنهائی و ترس است.
64- در قرآن 12 بار تکرار شده که خدا بر آنچه در سینههاست کاملا آگاهی دارد [إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ]، در مواردی نیز بر علم خدا نسبت به آنچه سینهها مخفی میدارند، اشاره کرده است. مترجمان معمولا صدور را همان قلوب گرفتهاند، اما قرآن میان این دو کلمه تفاوت قائل شده و قلوب را در صدور قرار داده است [...الْقُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُورِ- حج 46 (22:46) ]. از نظر مجازی، قرآن شخصیت انسان را گاهی به قلب نسبت داده و گاهی به سینه، اما قلب که قابلیت منقلب و دگرگون شدن دارد، نشانگر استعداد تحول پذیری آدمی است، و «صدر»، که به تعبیر حکیمانه امام علی(ع) صندوق اسرار اوست [صَدْرُ الْعَاقِلِ صُنْدُوقُ سِرِّهِ- حکمت 6 نهج البلاغه]. وصف مکان و محل شخصیت آدمی است که تنگی یا گشادگی [ضیق صدر یا انشراح صدر] میپذیرد [انشراح 1 (94:1) ، نحل 106 (16:106) ، انعام 125 (6:125) ، زمر 22 (39:22) ]؛ احساس حصر و حرج میکند [نساء 90 (4:90) - حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ، انعام 125 (6:125) - ضَیِّقًا حَرَجًا]؛ ظرف و مکانی است برای ترس [حشر 13 (59:13) - رَهْبَهً فِی صُدُورِهِمْ]؛ یا تکبر [غافر 56 (40:56) - إِنْ فِی صُدُورِهِمْ إِلَّا کِبْرٌ]؛ جایگاه مخفیکاری است [نمل 74 (27:74) و قصص 69 (28:69) - تُکِنُّ صُدُورُهُمْ ، غافر 19 (40:19) و آلعمران 118 (3:118) - تُخْفِی صُدُورُهُمْ]؛ مکان ریشه کردن دشمنیهاست [اعراف 43 (7:43) و حجر 47 (15:47) - مَا فِی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ]؛ ظرف نیازهاست [حشر 9 (59:9) و غافر 80 (40:80) - حَاجَهً فِی صُدُورِکُمْ]؛ شیطان در این خانه وسوسه میکند [ناس 5 (114:5) - الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ]؛ خدا همین زمینه و ظرفیت شخصیتی را به چالش و ابتلا میکشاند تا دل ِ درون آن پالایش شود [آلعمران 154 (3:154) - وَلِیَبْتَلِیَ اللهُ مَا فِی صُدُورِکُمْ وَلِیُمَحِّصَ مَا فِی قُلُوبِکُمْ]؛ همین مکان است که باید از انواع دردها درمان یابد و شفا پیدا کند [توبه 14 (9:14) و یونس 57 (10:57) - وَشِفَاءٌ لِـمَا فِی الصُّدُورِ]؛ و بالاخره سرنوشت هر کس در قیامت تابع میوه و محصولی است که از زمین سینه او به بار مینشیند [عادیات 9 (100:9) و 10- إِذَا بُعْثِرَ مَا فِی الْقُبُورِ وَحُصِّلَ مَا فِی الصُّدُورِ].