فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ

پس [با وجود این، هنوز] به صعودِ سخت، به آن گردنه، تن نداده است،9

9 - «اقْتَحَمَ» در باب افتعال از ریشه «قحم»، پذیرش و قبول قرار گرفتن در وسط معرکه مخوف و مشکل است. اما «عَقَبَه» به گردنه سخت و صعب‌العبور به سوی قله کوه گفته می‌شود که صعود از آن دشوار است و در تنگناهای آن کوهنوردان به دنبال و در «عقب» هم حرکت می‌کنند. از این لفظ به صورت مجازی برای نشان دادن گردنه‌های سخت انسانیت و معنویت در رسیدن به رشد و کمال استفاده می‌شود. در سخنان حکیمانه امام علی(ع) از این لفظ دو بار استفاده شده است: نامه 31 بند 62 [به امام حسن]: «وَاعْلَمْ اَنَّ اَمامَکَ عَقَبَهً کَؤُوداً، الْمُخِفُّ فیها اَحْسَنُ حالاً مِنَ الْمُثْقِلِ، وَالْمُبْطِئُ عَلَیْها اَقْبَحُ حالاً مِنَ الْمُسْرِعِ» [بدان پسرم که رویاروی تو گردنه‌ای سخت است که سبکبار بودن در گذر از آن، بهتر از سنگین بار بودن است و آنکه به کندی گام برمی‌دارد، بدحال‌تر از آن است که به سرعت گذر می‌کند].
خطبه 195: «تَجَهَّزُوا رَحِمَکُمُ اللهُ، فَقَدْ نُودِىَ فیکُمْ بِالرَّحیلِ، وَ اَقِلُّوا الْعُرْجَهَ عَلَى الدُّنْیا، وَانْقَلِبُوا بِصالِح ِ ما بِحَضْرَتِکُمْ مِنَ الزّادِ، فَاِنَّ اَمامَکُمْ عَقَبَهً کَؤُوداً، وَ مَنازِلَ مَخُوفَهً مَهُولَهً، لابُدَّ مِنَ الْوُرُودِ عَلَیْها وَالْوُقُوفِ عِنْدَها» [آماده شوید- خدایتان رحمت کند- که درمیانتان بانگ رحیل سر داده‌اند، درنگ خویش در دنیا کمتر سازید و همراه توشه‌های نیکویی که با خود برداشته‌اید برگردید [منقلب شوید]، زیرا رویاروی شما گردنه‌ای است دشوار که به سختی از آن توان گذشت، منزلگاههایی خوفناک و هول‌انگیزی که به ناچار بر آنها وارد و در آن توقف خواهید کرد].