أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ
آیا سینهات را برایت نگشودیم2 [=سعه صدر و ظرفیت تحمّل سختی به تو ندادیم]؟
1 - سوره انشراح در آغاز دومین سال رسالت [به دنبال سوره والضحی] نازل شده است؛ اینک یکسالی از بعثت پیامبر(ص) گذشته و آن رسول مشکلات بزرگی را در ابلاغ رسالتی که با دین و آیین بُتپرستی و منافع پاسداران نظام شرک در تضاد شدید بود، از نظر روحی روانی پشت سر گذاشته است.
این سوره تسلی خاطر، تقویت روحیه و تشویقی است برای تداوم پر توانتر رسالت و آماده شدن برای سختیهای بیشتر و دشوارتر. در این سوره هشت بار ضمیر متصل «ک» و یکبار ضمیر منفصل «انت» [جمعاً نه بار] خطاب به پیامبر، و نیز سه بار ضمیر جمع متکلّم «نا» [از طرف خداوند] تکرار شده که توجه ویژه پروردگار به فرستاده خود و دست اندرکار بودن فرشتگان، نظامات و نیروهایی را در عنایت و امداد ویژه به پیامبر(ص) نشان میدهد. این موارد تماماً تذکری است در حمایت و هدایت ویژه آن رسول.
2 - اصطلاح «شرح صدر» که نشانه گشادگی قفسه سینه در تنفس و تحمل سختیها و صعود میباشد، تمثیلی است برای گشودنِ اختیاری و با اشتیاق سینه در هوای اهداف و تمایلات انسانی که میتواند کفر باشد [...مَنْ شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْرًا...- نحل 106 (16:106) ] یا تسلیم به خدا، آنچنان که در این آیه، همچنین آیه 125 انعام (6:125) آمده است: «کسی را که خدا بخواهد رهبری کند، سینهاش را برای تسلیم به حق گشاده میدارد و کسی را که خواهد به گمراهی رها سازد، سینهاش را تنگ و حقناپذیر میگرداند، گویی به سختی به آسمان صعود میکند! این چنین خدا بار سنگین گناه را بر کسانی که ایمان نمیآورند قرار میدهد». از مهمترین مصادیق تاریخی «انشراح صدر»، در ماجرای مقابله موسی با فرعون تحقق یافته و اولین درخواستی که حضرت موسی پس از دریافت مأموریت به مصاف فرعون رفتن از خدا میکند، همین «انشراح صدر» بوده است [قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی- طه 25 (20:25) و 26].