وَوَضَعْنَا عَنكَ وِزْرَكَ
و بار سنگینات را از [دوش] تو برنداشتیم؟3
3 - اصطلاح صدر یا صدور، در تمامی 44 موردی که [مستقل یا با ضمائر] در قرآن آمده است، معنای مجازی دارد و نمیتوان آن را به قفسه سینه ظاهری نسبت داد. صدر انسان، همان ظرفیت روحی اوست که به تعبیر قرآن، تنگنظر یا دارای وسعت نظر [ضیق صدر یا سِعِه صدر] میشود [انشراح 1 (94:1) ، حجر 97 (15:97) و موارد دیگر]، سینه است که از تنگنظری شفا پیدا میکند [توبه 14 (9:14) ، یونس 57 (10:57) ]، و امراضی امثال: ترس [حشر 13 (59:13) ]، کِبر [غافر 56 (40:56) ]، نیاز [حشر 9 (59:9) ]، مخفی کاری [نمل 74 (27:74) ، غافر 19 (40:19) و...]، دشمنی [اعراف 43 (7:43) ] و شیطان در آن نفوذ میکند [ناس 5 (114:5) ]، خدا سینهها را میآزماید [آلعمران 154 (3:154) ] و آیات خود را در آن وارد میکند [عنکبوت 49 (29:49) ] و.... در ضمن 12 بار در قرآن بر علیم بودن خدا بر ذات سینهها تأکید شده است.
انشراح صدر دربرابر ضیق صدری است که در اثر بیصبری و یأس و نومیدی در روح انسان ظاهر میگردد. آنچه در صعود به بلندیهای نبوّت تنگی نفس میآورد، تحمل انکار و استهزاء و تکذیب و تمسخر معاندین است [وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّکَ یَضِیقُ صَدْرُکَ بِمَا یَقُولُونَ- حجر 97 (15:97) ] که رسول خدا فرمان یافته بود آنها را تحمل کند [فَلَعَلَّکَ تَارِکٌ بَعْضَ مَا یُوحَىٰ إِلَیْکَ وَضَائِقٌ بِهِ صَدْرُکَ أَنْ یَقُولُوا لَوْلا أُنْزِلَ عَلَیْهِ کَنْزٌ أَوْ جَاءَ مَعَهُ مَلَکٌ...- هود 12 (11:12) ].
در برابر مکر و حیله آنها [...وَلا تَکُنْ فِی ضَیْقٍ مِمَّا یَمْکُرُونَ- نمل 70 (27:70) ]، در تلاشها و ترفندهایی که به کار میبردند، در حزن و اندوه از مکر آنها [...وَلا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ...- نحل 127 (27:127) ]، در ضیق صدر [...وَلا تَکُ فِی ضَیْقٍ...- نحل 127 (27:127) ]، در عجله برای هدایتشان [فَلا تَعْجَلْ عَلَیْهِمْ...- مریم 84 (19:84) ؛ ...وَلا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ... احقاف 35 (46:35) ]، در حرص بر ایمان آنها [وَمَا أَکْثَرُ النَّاسِ وَلَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنِین- یوسف 103 (12:103) ]، در اندوه کشنده از ناباوریشان [فَلَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَفْسَک...- کهف 6 (18:6) و شعراء 3 (26:3) ]، و در مقابل، از صبر و توکل و تسبیح و سجده و عبادت مدد گرفتن: [فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَکُنْ مِنَ السَّاجِدِینَ وَاعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّىٰ یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ- حجر 98 (15:98) و 99].