لَوْ خَرَجُوا فِيكُم مَّا زَادُوكُمْ إِلَّا خَبَالًا وَلَأَوْضَعُوا خِلَالَكُمْ يَبْغُونَكُمُ الْفِتْنَةَ وَفِيكُمْ سَمَّاعُونَ لَهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِـمِينَ
اگر [هم] در میان [صفوف] شما عازم شده بودند، جز آشفتگی [ذهنی و فکری، حاصلی] برای شما به بار نمیآوردند 57 و به سرعت 58 در میان شما به فتنه انگیزی میپرداختند، و در میان شما نیز گوشهای [ساده اندیش] شنوائی برای [سخنان به ظاهر معقول، ولی فریبنده] آنها وجود دارد 59 و خدا به [حال] ستمکاران بس آگاه است.
57- «خَبَال» را فساد، یعنی به هم خوردن نظم و تعادل گفتهاند، به قول راغب [در مفردات]، خبال تباهی و بیتعادلی فکری است. مثل بیماری و جنونی که بر حیوان عارض میشود، یا آشوب و آشفتگی که بر عقل و تصمیم گیری مسلط میگردد. دیوانه و مجنون را مُخَبَّل و عاشقی را که عشق، بیقرار و مفتوناش کرده باشد، با جمله «خَبَلَ الحُبُّ قَلبَهُ» وصف میکنند [المنجد]. این کلمه تنها دو بار در قرآن آمده است و هر دو حکایت از عواملی نفوذی میکند که موجب از هم پاشیدگی وحدت، تشتّت در تصمیم گیری و آسیب به مدیریت میشود. آلعمران 118 (3:118) - ...لا تَتَّخِذُوا بِطَانَهً مِنْ دُونِکُمْ لا یَأْلُونَکُمْ خَبَالاً....
58- «أَوْضَعُواْ»، از ریشه «وضع»، بر حرکتی سریع دلالت میکند، مثل سرایت میکرب و انتشار سریع خبر.
59- «سَمَّاعُ» مبالغه سمع است که علاوه بر این آیه، در آیه 41 سوره مائده (5:41) ، به عنوان «سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِینَ»، از یهودیان منحرفی نشانه میآورد که شیفته و شنوای سخنان دروغ و شنوای گوش به فرمان اربابان خود بودند.