يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُوا وَلَقَدْ قَالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَكَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوا بِمَا لَمْ يَنَالُوا وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِن فَضْلِهِ فَإِن يَتُوبُوا يَكُ خَيْرًا لَّهُمْ وَإِن يَتَـوَلَّوْا يُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ عَذَابًا أَلِيمًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمَا لَهُمْ فِي الْأَرْضِ مِن وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ
به خدا سوگند یاد میکنند که [سخنی علیه پیامبر] نگفتهاند، در حالی که به راستی سخن کفرآمیزی گفتهاند و [بدتر آنکه] پس از اسلام آوردنشان مرتکب کفر شدهاند و قصد کاری [=توطئهآمیز برای قتل پیامبر] کردند که بدان نرسیدند، 97 و دشمنیشان 98 [علیه مؤمنین] تنها از این جهت است که خدا و رسولش آنها را از فضل خویش [=صدقات یا غنائم] برخوردار کردهاند. 99 پس اگر [از مخالفت و کارشکنیها] برگردند، به نفع خودشان است و اگر هم [از حق] رویگردانند، [خدا] آنان را به عذابی دردناک در دنیا و آخرت کیفر دهد و در زمین هیچ یار و یاوری [در برابر کیفر خدا] نخواهند داشت.100
97- با توجه به سیاق آیات، که ناظر به جنگ تبوک است، به نظر میرسد منظور توطئه قتلی بوده است که به گفته مورخین جمعی از منافقان در بازگشت از تبوک طراحی کرده بودند. هرچند میتواند توطئههای پیشین آنان را نیز شامل گردد.
98- معنای اصلی انتقام از ریشه «نَقَمَ»، انکار چیزی یا کسی با دفع و طرد زبانی یا عملی است و دلالت بر نوعی پس زدن و راه ندادن [به درون سیستم] میکند. همچنانکه در مدرسه کسانی را که حداقل شرایط ارتقاء را کسب نکردهاند پس میزنند و رَد میکنند. آزار و اذیت و شکنجه و قتل نیز پیآمد و نتیجه انتقام است که معمولا منکران پیامبران علیه آنها و گرایش یافتگان به آنان اعمال میکردند.
99- فضل خدا همان فزون بخشیها و عنایتهای بیکران اوست که به تناسب شایستگی به بندگان عطا میکند. هرچند معنای فضل بسیار گسترده است، اما با توجه به سیاق آیات و به خصوص مضمون آیات 58 تا 60 این سوره (9:58) که با خردهگیری منافقان نسبت به توزیع صدقات اشاره کرده است، باید منظور تقسیم و توزیع امکانات مالی جامعه [شامل غنائم و غیر آن] بوده باشد.
در ضمن، ضمیر «مِن فَضْلِهِ»، فقط به خدا برمیگردد، وگرنه «من فضلهم» میشد. این نکته حاوی پیامی توحیدی است که فضل بخشیدن منحصر به خداست، اما رسول او رساننده این فضل به بندگان بوده است.
100- شگفتا که با تمام آن سوابق؛ از تحقیر و تمسخر کفرآمیز علیه پیامبر، تا توطئه قتل نافرجام او [در بازگشت از تبوک]، باب توبه و بازگشت به روی آنان همچنان باز بوده تا مگر به سود خود تغییر مسیر دهند.